Nivisî  Kirmanckî

Kurmanckî

Na ra têpîya, çiqas ke mi dest ra ame, na kose de ez be shima ra ême têrî, yewbînan (jubînî) vêneme. Mi no ro xo ver ke ez pancês (des û panc) rojî de reyê bi ziwanê ma maqaleyan binusnîne. Çiqas ke ge-gane ekonomî û polîtîka ser o binusnîne kî nusteyê mi zêde ziwan û kulturî ser o bêne.
Heto bîn ra no nîno o mane ke ez her tim binusnîne, shima kî cayê xo de vindêne û durî ra mi de nîyadênê. Washtena mi a wa ke shima wendoxê hêcayî, rew rew na kose de bibêne mêymanê mi. Bi vatêneda bîne persê shima, fikir û krîtîkê shima ke çik ê, mi rê binusnêne, ma ser o qesey bikerîme.
Nê çekuyan ra dime kî wazen ke bi kilmekîye problemanê ziwanê ma ser o vindîne. Problemê ziwanê ma çik ê? Ya kî bi vatenêda bîne hetê ziwanî ra çi problemê ma estê?
Mordem ke nê meseleyî ser o vindeno, bi rehetîye vêneno ke na het ra problemê mawo girdê girdan (en girs) ziwanê xo rê wayîr nêvêjîyayîsh o. Rasti kî sharê ma ra zaf kes ewro ziwanê xo qesey nêkeno, bi ey nênusneno û nêwaneno. Kirmanckîyo shîrên, ziwanê maya mawo delal roje bi roje werte ra darîno we, beno vîndî.
Hêya, ma bi wastena xo na hal nêkewtîme. No, netîceyêde polîtîkaya kolonyalîstan o, netîceyêde asîmîlasyonê dewleta Tirkî yo hama kêmîya ma bi xo kî esta. Hem kî shenike nîya. Ma ganî (gunî) bi cesaret aye bivênîme.
Sebebo ke kolonyalîstan nêverdo, bi ziwanê ma mektebî, radyo û televîzyonî ranêbîyê, dezgeyê kulturî û netewî (mîllî) nêamê sazkerdene, rojnamê û kitabî zaf shenik çap bîyê. Ziwanî ser o karo îlmî hama hama ke nêamo kerdene. No kî bîyo sebebê ke yewbîyayîshê (jubîyayîsh) ziwanê ma ravêr nêshîyo, ferqê fekî yê ke estê, werte ra wenêdarîyê. Hata herçî ke shîyê, bîyê zêdeyî. Sharê mawo ke cîya cîya mintiqayan ra wo, ge-gane yewbînan rehet fam nêkeno. Mintiqa bi mintiqa, nê ferqî ke senên ê, wazen bi çend numuneyan îzah bikerîne. Vajîme ke;
a) awe, axwe, uwe, uxwe, awke b) keye, ke, çê c) ko, kue d) xo, xu, xwî, ho e) naza, naca ûsb.
Se ke wendoxî kî vênenê nê çakuyî sînonîmî (eshanlamli) nîyê. Eslê nînan (nayîne) yew (ju) o hama mintiqa ra gore vurîyê, ferq kewto mabên.
Naca de perso ke ganî mordem cewab bidone, no yo: ziwano nuste de nê ferqî nîya bimanêne ya mordem ci ra juyî weçîno, ayê bînan terk bikero? Bi vatêneda bîne standardîzekerdish hewce yo, ya nê? Bêguman nusteyanê (yazi) folklorîk de weçînitene hewceye nîya. Shar ke se vano ganî hen bimano. Hama ziwano îlmî û polîtîk de, ziwanê mektebî de lazim o ke nînan ra yew form bêro guretene. Vajîme ke ma wazeme ke seba domanan kitabêde derse hazir keme. Tawo ke ma nameyê awe (bi tirkî su) nust, shîkîme ke kitaban tayîne de awe, tayîne de uwe, tayîne de awke... binusnîme? Ya kî reqemo 1 (bi tirkî bîr) beno ke kitabêde yew, ayê bîn de jew, ayê bîn de kî ju yakî zu bone? Bê sik çîyo nîyanê nêbeno.
Eke henî yo mordem ganî (gere) se bikero? Mordem ganî dest bikero ci, hetê ra ziwan standardîze bikero. Ez bi xo, Çiqas ke destebera mi ra ame nîya ken û bi formo pîyaye (mushterek) nusnen. Formo mushtereke ko van kî mi bi xo îcad nêkerdo.
3 serrî na ra ravêr, ma grubê hevalî paytextê Swêd Stockholm de ameyîme pêser, programê na ro xo ver, dest kerd ci gureyayîme. No kar hona kî devam keno. Nêzdîyê shesh ashmî de reyê ma kombîyayîshan virazeme û gorê rojevê (gündem) xo ziwanî ser o kar keme. Qeraro ke hetê kombîyayîshê ma ra amo guretene, ê qerarî ra gore kovara Vate vejîna. Vate kovarêda kulturî ya, 3 ashmî de reyê vêjîna û te de problemanê ziwanî ser o nusteyê îlmî nusînê.
Ma maqala de çekuya mina pêyêne na wa: ma ganî ziwan û kulturê xo rê wayîr vêjîme; bi ziwanê xo biwanîme, binusnîme, ey qesey bikerîme. Lawikê ma, vatenê pî û kalikanê ma, zot û duyayê ma, shanikê ma, yarenîyê ma roje bi roje benê vîndî. Ganî înan top keme û binunsnîme.
Çimê mi raya mektubanê shima ser o yo. Edrêse û fakso ke shima mektubanê xo birusnêne ci, ê têmsîlkarê Almanya yê û qezeta de amê nustene.
Hata nusteyêde bîn weshîye de bimanêne.