Nivisî  Kirmanckî

Kurmanckî

SHERM!
Munzur Çem

Sherm çik o? Sherm, hîsêde mordemîye yo. No, ge-gane îzafî yo. Yanê welatan ra gore, usûl û toreyan ra gore sebebê shermkerdishî vurrînê/ bedelînê. Ti nîyadana ke welatêde çîyê esto ke mordem ci ra sherm keno, labelê welatêde bîn de hen nîyo. Vajîme ke tayê welatan de keyna (çêna) sherm kena, lewê pîyê xo de qalê heskerdishê xo nêkena. Tayê welatan de kî hen nîyo; keyneyî (çêneyî) bi rehetîye eshq û heskerdishê xo ser o pîyê xo de qesey kenê, ê bi hevalanê xo ra eshkera pîya fetelînê.
Tayê/tanî çî kî estê ke kotî benê bibê, kam keno bikero mordem înan shash vêneno û ci ra sherm keno. Vajîme ke zulm û zordarîye, dizdîye, zurekerîyê, sextekarîye çîyê nîyanên ê.
Çiqashî ke welatanê sey (zê) Tirkîya de ayê ke nê karanê nîyanêna kenê, xo sey qehremana nîshan danê kî mabênê (wertê) mordemîye de nê çîyê xaravin ê. Mordem ganî (gere) ci ra sherm bikerone.
Mabênê ma kurdan de, nînan ra qederî tayê çîyê bînî kî estê ke sharê ma ci ra sherm keno. Ez wazen nê halî bi (eve) numuneyê îzah bikerîne:
Di-rê rojî na ra ravêr, ez rastê grubêde domananê qishkekan amane (amûne). Mi nîya da koshede masa ser o têybe na ro, kasetêda shivanî kerda ci, cinenê. Layekê esto, dorme ro êno-shono û bi dîqqet gos dano. Halê lajêkî de beluyo ke weshê xo bi kasete êno. Wazeno mamosteya (malîma) xo ra çîyê pers kero hama pers nêkeno, pêyser vindeno.
Çi bî se bî, axirî pênîye de pê xo nêshkîya, shî binê gosê mamosteya xo û pila:
"Ti kurd a?" vat.
"Qeyî pers kena?" vat aye.
"Ti Kurdkî musîk gos dana cok a."
"Ez kurde nîya (nîyûne) hama ancîya kî musîkê kurdkî ra hes kena (ken). Ti nê muzikî ra hes kena?"
"Ya."
"Ti kotî ra wa?"
"Ma Merash ra yîme. Ma kurdkî qesey keme, muzîkê kurdkî gos dame hama têyna keye (çê) de. Tever ra kî Tirkî qesey keme."
"Qeyî?"
Lajekî çimê xo hata penîye kerdî ra, dormeyê xo de nîyada, tenê bî ra sur hama ancîya kî çîyê nêvat, honde ke hermê xo est we.
Labelê malîme nêvinete, reyêna pers kerd:
"Shima qeyî shermayenê, ez wazen bizanî?"
Layek ancîya pila:
"Vanê ayb o, ma shermayeme."
"Qey ayb o, qey shermayenê?"
"Nêzanen, ma mi be pîyê mi ra hen vanê."
Ez ma û pîyê nê layekî nas nêken. Çi fikirînê, çinay rê sherm kenê; mi bi xo înan ra nêhesno. Çi esto ke, seba ma Kurdanê vakûrê Kurdîstanî no çîyêde newe û temase nîyo. No mesele ke çik o, kotî ra êno ma rindek zaneme. Çi ke hêyatê ma pêroyîne de çîyê nîyanênî vêrdê ra.
Bêguman sebebê nêyî, sîyaset û propagandaya kolonyalîstan a. Dewleta Tirkî roja ka ama sazkerene, a roje ra bigê (bize) hata ewro rasîstîye xo rê kerda sîyaseto bingeyî. A roz a, na roz a, kolonyalîstî wazenê ke kirmancî ziwan û kulturê xo, huvîyeta (kîmlîk) xo qiskek bivênêne, înan ra sherm bikerêne. Çike mordemî tawo ke nîya kerd, bi rehetîye ziwan û kulturê xo ra kuno durî, eslê xo înkar keno, wazeno ke xo sey (zê) çîyêde bînî bidone naskerdene. Na sebeb ra kî serekwezîranê Tirkîye ra Ðsmet Ðnönü vatishêde xo de vano, "Ma ganî (gere) kurdênî zerrê kurdan de bikîshîme."
Çi hêf ke ma biwajîme, mewajîme tayê sharê ma binê têsîrê nê sîyastê qilêrînê pîsî der o. Zêde kî domanî.
Bê guman mordem kotî ra, kamcî miletî ra beno bibo, sebeb çîno ke ziwan û kulturê xo ra, koka xo û welatê xo ra bishermayone. Çiturî ke mordemî (însanî) pêro sey yewbînan ê ( zê jubînî yê); ziwan, kultur û huvîyetê mîllîyî kî hênî yê. Ziwan û kultutan ra yew (ju) ayê bînan ra berz ya kî cêr nîyo.
Naca de çîyê ke mordem ganî ci ra sherm bikero, nînan ra yew, (ju) karê kolonîyalîstan o; yanê zulm û bêbextîya înan a. Ayo bîn kî bi zanayîsh ziwan û kulturê xo ra dûrî kewtish, ci rê wayir nêvejîyayîsh o. Rasti kî ayb û shermo en giran u yo ke mordem eslê xo înkar bikero, ziwanê xo ra birremo, ci rê wayîrîye mekerone.
Prensîbê nê meseleyî nîya ro hama pratîk de tayê ziwanan (zonû) firsend dîyo ravêr shîyê, tayê pêyser mendê. Vajîme ke na seserra pêyênede (seserra 20î de) îngîlîzkî zaf ravêr shî, hama hama ke bî ziwanê dînya. Çinayî rê? Çike welatê ke nê ziwanî qesey kenê hetê debere/ ekonomî û polîtîka de zaf ravêr shîyê, bîyê wayîrê hêza (qewete) girde (girse). Labelê kurdkî hen nîyo. Sebebo (semedo) ke welatê ma binê bandura sharê teverî der o, sebebo ke kolonyalîstan ziwanê ma yasaq kerdo, her tim wasto ke ey asîmîle bikerê, mîyan ra wedarê; o sebeb ra kurdkî hetê îlîm û kulturî ra pêyser mendo.
Çi esto ke mordem ganî naye kî xo vîr ra mekerone; zaf problemê xo estê hama ziwanê mawo wesho delal ancîya kî vîndî nêbîyo, pay ra wo. Ma ke xo ver bidîme ey qesey bikerîme, era domananê xo misnîme, bi ey binusnîme û biwanîme; vîndî nêbeno, roje bi roje ravêr shono, beno zengîn.
Mevindê, dudilîye mekerê, berzê raxover!