Shanikê kilmî  bi Kirmanckî

Kurmanckî

Gule a roze serê sodirî rew heshar bîye. Se ke heshar bîye kî çimê xo pispisnayî we, wast ke rakero hama besenêkerd. Hewnî nabî ro ser, firsend ci nêdêne. Reye, di reyî, hîrê reyî ke xo nahet û dohetî ser çarna, pênîya pêyene de kewte ser, çimî bî ra. Se ke bî ra kî sifte xo ser o kozmagê bonî de, aye ra dime kî pençere de nîya da. Gelo tever çiturî bî eceba? Verg bi kutikî ra pêser ra nas bîyêne, ya nê? Hewr bî, ya paka? Serd bî, ya germ? Silîyê varêne, ya nêvarêne?
Eke nê persî bi na tore aqil ra verdî ra kî yek de birre dê ci, çing bîye uste ra xo ser û rasterast terkite shîyê be verê pençerî. Perda gurete, bi lerz hetê rastî ser ante; se ke dî ke rîyê asmenî pak o, qe hevikê hewr cayê de çîno; huyayîsh kewt ra rî, lewê xo yewbînan ra kewtî durî, didanê xuyê sipêyê sey (jê) mircanan vejîyayî tever. Roshtî kewtîbî çiman, liskê xuyê qiskekê gilorikî vêsêne, bîbî sey sayeda sure. Mordemî hen zanêne ke gula berbiroze ya, verê xo çarno ra hetê koyê Qilxerî, raya tîjî de nîyadana.
Dem, demê vinetene nêbî û a kî nêvinete. Pêyser cêrê ra, shîye verê hênî, dest û rîyê xo awa serdine ra shutî, bi peshkîre kerdî juyayî, aye ra dime kî terkite shîyê dunike. Tawo ke çêver de kewte zerre, nîyada ke maya xo ardî kerdê darên, hermê xo semerrno we ke nan mîr kerone. Bi çêf û eshq:
"Rojbash daye!" vat.
Maye çiturî ke veng hesna, cêrê ra ser tey nîyada, bi huyîyayish cewab da:
"Rojbash çêna mi!"
"Ti zana.."
Çi esto ke besenêkerd qesê xo temam kero. Maye virenîye ro ci birnê û vat:
"Merax meke, ez zanen çena mi. Ez zanen ke ewro Newroze ya, ti gere lerze bikerê, rew shêrê mekteb."
Gule bi çêfêde tenêna gird reyê-direyî xo est we, çiturî ke lenglengo kay beno hen amê-shîye; o ra têpîya kî destê xo dayî yewbînan ro, çirpnayî û:
"Ya dayê. Dersdara mi vat, 'ganî shima herê mekuyê, rew bêrê!' Ez kî wazen hen bikerîne."
"Ti zerrê xo teng meke cîgera mi, ez to rew rusnen."
Maye nê çekuyî nîya vatî û çêna xo rê ara kerde hazire.
Gule, ara xo bi lerz kerde, didanê xo shutî û dest kerd ci kincê xo guretî pira. Kincê Guleyê ke pî be maye ra di rojî o ra ravêr, seba Newroze ci rê hêrînabî, reng bi reng bî. Mordemî ke tey nîyadêne, vatêne ke baxçeyê gul u çîçekan o.
Piraguretishê kincan ra dime, sire amebî por. Gule verê maya xo de pay ra vienete, mayê ci rê por munit, gilangê dergê barî bi morekanê kesk û sur û zeran xemelnayî û pênîya pêyene de vat:
"De hala hayne de nîyade, pê qayîl bena?"
Çi esto ke hayne cawo berz ra dardekerde bî, Gula qiskeke besenêkerdê ke dust de vindo, xo rehet bivênone. No sebeb ra kî kursîyê ant verê dêsî, vejîye ro ser; rêyê xo nahetî ser çarna, rêyê dohetî ser çarna; cor ra bi cêr, ver ra bi pêy, çimê xo hurdî hurdî xo ser ra fetelnayî. Pê kincanê xo zaf qayîl bîye. Eke mordem rastîye vazone, maye çêna xo hen rindek tîtiknabî. Kincê neweyî çiqas kî shîkîyabî ra ci!
Qe nêvinete, postalê xo kerdî payî, çentê xuyo ke çîyê werdene te der o guret, çêver kerd ra bîye tever. Çi esto ke hona çar-panc gamî ya eshtîbî ya nê eshtîbî, yek de cêrê ra maya xo ser û vat:
"Herêy mekuye daye, rew bê ha!"
"Temam çêna mi, se ke mi karê xo da arê ên."
"Too, ma karê to nêqedîno ke."
Maye heto zu ra huye, heto bîn ra kî:
"Ti so, ez ewro rew qedenen," vat.
"Soz hama!"
"Ya, soz çêna mi."
"Eke hênî yo ma uca yewbînan vêneme."
"He ya çêna mi, hen keme."
"Ma pîyê mi, o kî êno dayê?"
"Ewro Newroze ya çêna mi, pîyê to çiturî nîno? Ez bi dêyî ra pîya ême."
"Hi hi, hen bikerê. Xatir bi to, ez shon."
"Oxir bo çêna mi, hayî ro xo vinde!"
"Temam. Qe meterse, qesê ke to vatê heve bi heve aqilê mi der ê dayê."
Na çekuyan ra dime nêvinete, kewte dûrî terkite shîye.
Tenê ke shîye, nîyada ke hevala xo Berîvane ha wa dot ra êna. Se ke a dîye, hurendîya xo de vinete, nêlewîye. Eke ameyî têlewe, gama verêne de dergaderg kincanê yewbînan de nîya da. O ra dime destê xo restî pê, xo est we, kewtî dûrî shî.
Nameyê mektebê înan, "Mektebê Alîshêrî" bî. Mektebê Alîshêrî, dîyarê Çemê Muzirî ra, bonêde diqato sipîyo pak bî. Hem kî hen pak û rindek bî ke, mordem nêwastêne ke çimanê xo ci ra dûrî fîyone.
Mêydanê verî de, hêykelêde Alîsher Efendî ronaye bî. Alîshêrî, kitabê kerdîbî xo dest, domanan de nîyadêne, huyêne. Dormê heykelî gul û çîçegan ra neqeshîyabî, bîbî reng bi reng. Binê lingan de, bilqebilqe bîye awa sîsika kewîye hard ro gîrîyêne. Ordegan hope de azne kerdêne, bi çêf nat-dotî ser amêne shîyêne. Hope ra dot, baxçeyê pêyê mektebî de gozî, tuyî, murîyî, sayî, hêrug û darê bînî kewtîbî têvirare.
Xêlê ke waxt vêrd ra, pênîye de dora kombîyayîshî amê. Mamosteyan, wendoxî pêyê hêykelî Alîshêr Efendî de ardî pêser, têver û têpêy de rêz kerdî. Her mamosteye ya kî mamosteyî wendoxê xo yew bi yew kontrol kerdî. Tawo ke Mudira mektebî vêjîye kî herkesî çîmê xo çarnayî ra ser, aye de nîyada. Mudire Xanime amê verê heykelî, verê xo çarna ra wendoxan û bi vengê de nermo wesh:
"Rojbash!" vat.
Domanan yew veng ra cewab da:
"Rojbash!"
"Newroza shima pîroz bone!"
" Ê to kî pîroz bo!"
"Çiturî ke shima kî zanenê, ewro Newroze ya. Newroze cêjna ma Kirmancan a. Cêjna Eceman, Belucîyan û tayê miletanê bînan a. Na roje, roja hastîye ya, roja azadîye ya, roja shênayîye ya. Ewro, xirabîye kuwna dûrî, rindîye êna. Ewro, dînya bena germe, hîr û bereket kuwno herd. Seba fîrazkerdishê newroze, ma nika shome nezdîyê Çemî. Usar amo, awe zaf a. Þima gere hayî ro xo vinderêne, fekê çemî de kay mekerê! Temam?"
Wendoxan yew fek ra "temam!" vat.
Þima gereke dîqqet bikerê, zerar gul û çîçegan, dar û berî medêne; halênê têyran xirave mekerêne. No kî temam?"
"Temam."
Eke henîyo, mevindê era raye kuyêne ma shîme. Þîme hama bêveng nê, Lawika Newroze vajîme hen shîme.
Demêde kilmek ra têpîya wendoxê Mektebê Alîshêr Efendî kewtî ra raye, Lawika Newroze vate û shî.

Newroz e, newroz e
Sibê ye newroz e
Maçek bide min yar
Newroza te pîroz e.

Ma aye ke shîyêne, têyna ê bî? Nê! Kotî ke mektebî bî, wendoxî ucayan ra kewtîbî ra raye, verê xo çarnabî ra Mêydanê Newroze, ê hetî ser shîyêne.
Wendoxê mektebî Alîshêrî tenê ke devacêr de shî, xo çarna ra hetê çepî ser û dîyarê Çemê Muzirî terk kerd. Nika, endî Mêydanê Sêy Rizayî de bî. Hen zaf shar uca amebî pêser, hen zaf amebî pêser, mordemî henî zanêne ke mêydan gîrîno. Eke derzênî biestêne hard ro nêginêne. Pîl û qiz, cênî û cuwamêrd sharê Kalanî, sey (jê) barsê mêsa hemgênî têra bîbî, kewtîbî meydan, mêydan kerdîbî pir.
Siro ke, verê hêykelî ra vêrdî ra, Gule ve Berîvane ra sey domananê bînan cêrayî ra hetê rastî ser, hêykelê Sêy Rizayî de nîyada. Rayver û rîsipîyê Dêrsîmî, koyêde berz bî, darêda reze bîye, hêlîyêde çengelî bî. Huyayîsh kewtîbî ra rî. Çimê xo bereqîyêne, cira roshtî vêjîyêne. Bi heskerdene, bi eshq û nîyaz hemshêrîyanê xo de nîya dêne. Destê xuyo rast fîstîbî ra hewa avê berdîbî, raye misnêne ra miletê xo. Mordemî hen zanêne ke boyna vano, "Newroza shima bimbareke bo! Newroza xo eve canweshîye û dilgermîye pîroz kerê! Raya sima rakerdîye ya, mevinde, dest bidê jubinî, jubinî ra hes bikerê û avê shêrê. Hashtîye û birayîye dêyme aqilê xo ra mevezêne."
Rastê Sêy Rizayî de Alîshêr Efendî be Zerîfa Xanime ra, çep de kî Baytar Nurî vinete bî. Destê Alîshêr û Baytarî de kitabî, ê Zerîfa Xanime de kî leyêda tuye bîye. Zerîfa, bîbî çewte aye be komê cênî û camerdan ra pîya leye nêne de. Pêyê Sêy Rizayî de, fîgurê Þervananê Dêrsîmî asêne. Þahan A¤a, Ðvîsê Sêykalî Hemê Civê Kêjî, Hesê Gewe, Hesê Kalê Goncî, Besa Þîyaye, Sêyid Hesen, Bakê Alê Qolî û ayê bînî.
Ver va Sêy Rizayî, hetê mêydanî yo bîn de heykelo ke pîr, rayver û pîlanê Dêrsimî temsîl keno, o ronaye bî. Labelê wendoxî ci ra dûrî bî, besenêkerdêne ke yew bi yew înan de nîyadêne. Hama sey zaferê domanan Gule kî rew ra shîbî uca, teyî nîyadabî û nemeyê înan wendîbî. Ðnan ra tayê rindek amêne ra vîrî. Vajîme ke, Duzgin Bavayê Çê Sêyîdê Nala Kare ra Duzgin Bava, Xozat ra Sêyfî Dede, Pîlê Kurêsan Alîyê Gaxî, Usênê Sêydî, Ðdare Ðvrayîm Axa, Cevrayîl Axayê Arekîye, Xidirê Alî ûeb.
Bi o tore çarshî qedena, leyê Hênîyê Zerîfa Xanime de kewtî dere, dere de devacêr shî, restî fekê çemî. Zinge zinge û girme girme bîye; heto çep de Çemê Harçîge, heto rast de kî Çemê Muzirî, mîyanê koyan ra yek de sare kerdêne tever, pêl dêne piro, ge vile dardêne we, ge nêne ro, xo estêne naver-bover, virare fîstêne hardo dewrêsh ra, kelê xo zuvinî ro birnêne û pênîye de restêne pê û deva cêr de, hetê Çemê Feratî ser kewtêne durî shîyêne.
Þênayîya girse dest kerdîbî ci, sharê Kalanî, bînê tîjî de, naver û bover ra bîbî axmeyî. Vengê def û zurna, vengê xort û çênekanê azeva û vengê herdimîna çeman kewtîbî ra têmîyan. Pîl ra be qiz Dêsmijî bîbî kom kom, dest vetîbî tewo, guvende kay kerdê, kilamî vatêne.
Hîrê cayan de ekranê girsî ronayey bî. Kurdîstan de qe ziwanê ya kî lehçeyê yasaqe nebîye. A rîshîayîye pêy de mendîbî. Televîzyonan cîya cîya, bi zon û lehçeyan programî dêne. Bi Kirdaskî, Kirmanckî, Tirkî, Suraynkî û zonê bînê ke Kurdîstan de ênê qesêykerdish.
Kamera, payîtext Amed ra dest kerdêne ci, ca ve ca Kurdîstan ra fetelîyêne, pîrozkerdena Newroze misnêne ra sharî. Ge koyê vorinê sipêyî, ge desht û cêvîyê keweyî.. Ge Amed de govend û shênayîya Mêydanê Þex Seîdî, ge Silêmanîye de dormê hêykelanê Kawayê Asinkar û Þêx Mahmûd Berzenî ge verê Koyê Agirî de mezela Ehmedê Xanî û Salonê Sporî yê Ðhsan Nurî Pashayî, ge Mahabad de mêydanê Çarçira amêne çiman ver. Ge birrebirra mî û vorekan, ge vîçevîça çivîkan, ge hîrrehîrra astoran bîyêne berze. Ge Mehmed Arîf Cizrawî, ge Kawis Axa, ge Mêyrem Xane, ge Ayshe Þana Kurdî, ge Tahsîn Taha, ge Þiwan Perwer bi vengê xuyo pako zelal, kewtêne wertê shênayîye, çêf û eshq kerdêne zêde.
Bi vatena kilmeke, zulm û zordarîye werte ra darîyabî we, Kurdîstan azad bî, pîl ra ve qiz hemwelatîyan poshtî sanabî pê, Newroza xo pîroz kerdêne. "Newroza to pîroz bo Kurdîstan!" No vengo ke nîshanê hashtîye û birayîye bî, her hetê Kurdîstanî ra darîyêne we, restêne pê, bîyêne berz, bîyêne berz, bîyêne vengêde qolindo girozin, rîyê asmenî ra fetelîyêne, bîyêne vila û shîyêne restêne her hetê cîhanî.

---

sho cor